สถานการณ์การกลับไปสู่การปลูกฝิ่นเพื่อการค้าของเกษตรกรในพื้นที่ด้อยโอกาสบนพื้นที่สูง โดยมีเงื่อนไขสนับสนุนหลายประการดังกล่าวข้างต้น ถือว่าเป็นอันตรายอย่างมากสำหรับประเทศ ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว ทั้งในการก่อปัญหาด้านเศรษฐกิจ สังคม ความมั่นคงของประเทศและปัญหาการยอมรับของนานาชาติ รวมทั้งการปฏิบัติตามกฎบัตรอาเซียนว่าด้วยเขตปลอดยาเสพติดอาเซียน หรือแม้แต่การปฏิบัติตามนโยบายของคณะรัฐมนตรีที่แถลงไว้ต่อรัฐสภา เมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2551 ปรากฏการณ์ดังกล่าวแสดงให้เห็นว่า วิธีปฏิบัติการด้วยระบบปกติของหน่วยงานภาครัฐในระดับพื้นที่เพียงอย่างเดียวและยกเลิกการพัฒนาเชิงบูรณการบนพื้นที่สูง น่าจะทำให้การป้องปราม การบังคับใช้กฎหมาย และการขจัดพื้นที่ปลูกฝิ่น รวมทั้งการลดปัญหาสารเสพติดของชาติไม่สามารถดำเนินการได้สำเร็จ การละเลยและปล่อยให้เกษตรปลูกฝิ่นได้แม้ในพื้นที่เล็กๆจะทำให้ปัญหารุนแรงมากขึ้นอย่างทวีคูณ และขยายตัวอย่างรวดเร็วและการแก้ไขปัญหาจะมีความยากลำบาก

เพื่อให้การแก้ไขปัญหามีความชัดเจน จำเป็นต้องจัดกระบวนการทำงานในเชิงบูรณาการที่ครอบคลุมทั้งการพัฒนาสังคมและชุมชน และการบังคับใช้กฎหมาย โดยการพัฒนาตามแนวทางของโครงการหลวงที่ดำเนินงานพัฒนาพื้นที่สูงโดยอาศัยฐานความรู้ที่เหมาะสม ควบคู่กับการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชน และการฟื้นฟูและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่ขับเคลื่อนด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมของหน่วยงานและชุมชนท้องถิ่น เพื่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน

พื้นที่ดำเนินงานส่วนใหญ่เป็นพื้นที่สูงเขตภูเขาของภาคเหนือ ประกอบด้วยพื้นที่ 15 ตำบล  ตั้งอยู่ใน 7อำเภอ ของ 3 จังหวัด ได้แก่  จังหวัดเชียงใหม่  แม่ฮ่องสอน และตาก  ซึ่งมีพื้นที่ปลูกฝิ่นและจำนวนประชากรรวมทั้งชนเผ่า ดังแสดงในตารางที่ 2 ซึ่งโดยทั่วไปจัดเป็นหมู่บ้านในพื้นที่ทุรกันดารมาก การเข้าถึงพื้นที่กระทำได้ค่อนข้างยาก ถึงยากมาก และเส้นทางเชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านเป้าหมายจะต้องเดินทางข้ามจากสันเขาสู่สันเขาเป็นส่วนใหญ่  มีพื้นที่เป้าหมาย ดังนี้

จังหวัด	จำนวน				จำนวนประชากร		ชนเผ่า
	อำเภอ	ตำบล	จำนวนหมู่บ้าน/หย่อมบ้าน	พื้นที่ปลูกฝิ่น  (ไร่)
					ครัวเรือน	คน
เชียงใหม่	อมก๋อย	(1) นาเกียน	34	637.27	1,468	6,197	กะเหรี่ยง
		(2) แม่ตื่น	19		435	2,724	กะเหรี่ยง
		(3) ยางเปียง	9		342	1,859	กะเหรี่ยง
		(4) สบโขง	12		525	2,496	กะเหรี่ยง
	เชียงดาว	(5) เชียงดาว	3	172.25	65	307	ลีซอ
		(6)  เมืองงาย	1		10	72	ลีซอ
		(7) เมืองคอง	6		124	682	ลีซอ
		(8) แม่นะ	2		79	546	ม้งและลีซอ
	แม่แตง	(9) กึ้ดช้าง	2	55.55	50	251	มูเซอ
	เวียงแหง	(10) เมืองแหง	3	34.60	158	955	มูเซอ
	ไชยปราการ	(11) ศรีดงเย็น /แม่ทะลบ	3	55.38	226	1,089	ลีซอ มูเซอ
ตาก	แม่ระมาด	(12) แม่ตื่น	13	94.90	538	2,859	กะเหรี่ยง
แม่ฮ่องสอน	ปาย	(13) เมืองแปง	5	44.56	130	1,238	ม้ง กะเหรี่ยงและลีซอ
		(14) แม่ฮี้	2		42	209	ลีซอ
		(15) เวียงเหนือ	1		40	199	ลีซอ
3 จังหวัด	7  อำเภอ	15 ตำบล	115	1,094.51	4,210	21,563	4 ชนเผ่า

สภาพทั่วไปของพื้นที่

พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่สูงเขตภูเขาของภาคเหนือ ประกอบด้วยพื้นที่ 15 ตำบล ตั้งอยู่ใน 7 อำเภอ ของ 3 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก โดยทั่วไปจัดเป็นหมู่บ้านในพื้นที่ทุรกันดารมาก การเข้าถึงพื้นที่กระทำได้ค่อนข้างยาก ถึงยากมาก และเส้นทางเชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านเป้าหมายจะต้องเดินทางข้ามจากสันเขาสู่สันเขาเป็นส่วนใหญ่

ภูมิประเทศ

พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ป่าต้นน้ำลำธาร โดยพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ลุ่มน้ำปิง และลุ่มน้ำสาละวิน พื้นที่ตั้งชุมชนส่วนใหญ่อยู่ในหุบเขาและพื้นที่สันเขา มีระดับความสูงของพื้นที่จากระดับน้ำทะเลปานกลางระหว่าง 575-1,200 เมตร

ภูมิอากาศ

พื้นที่สภาพภูมิอากาศทั่วไปอยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ นอกจากนั้นแล้วในแต่ละปีจะได้รับอิทธิพลจากพายุดีเปรสชั่น ซึ่งมาจากทะเลจีนใต้ในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงเดือนกันยายน ทำให้พื้นที่ส่วนใหญ่มีฝนตกชุกตั้งแต่เดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคมทุกปี บางพื้นที่มีภูมิอากาศหนาวเย็นตลอดปี ฤดูหนาวเริ่มจากเดือนพฤศจิกายนถึงกุมภาพันธ์ มีอุณหภูมิเฉลี่ยระหว่าง 10-25 องศาเซลเซียส ฤดูร้อนเริ่มจากเดือนมีนาคมถึงเดือนเมษายน พื้นที่ในเขตจังหวัดตากและแม่ฮ่องสอน (บางพื้นที่) มีอุณหภูมิสูงและอากาศแห้งแล้งมากในช่วงฤดูแล้ง 

พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ป่าต้นน้ำลำธาร ส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ลุ่มน้ำปิง และลุ่มน้ำสาละวิน พื้นที่ตั้งชุมชนส่วนใหญ่อยู่ในหุบเขาและพื้นที่สันเขา มีระดับความสูงของพื้นที่จากระดับน้ำทะเลปานกลางระหว่าง 575-1,200 เมตร

ลักษณะพื้นที่

ลักษณะดินมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำและเนื้อดินค่อนข้างเป็นทราย เป็นกลุ่มชุดดินดอยปุย (กลุ่มชุดดินที่ 30) พบว่า กลุ่มดินค่อนข้างมีความแตกต่างกัน ซึ่งเป็นดินลึกถึงตื้น มีเนื้อดินเป็นดินร่วนหรือดินร่วนปนดินเหนียว สีน้ำตาลเข้มหรือสีน้ำตาลปนแดงเข้ม ปฏิกิริยาดินเป็นกรดแก่ถึงเป็น กรดเล็กน้อย (pH 5.5-6.5) ดินล่างเป็นดินเหนียวสีแดง ปฏิกิริยาดินเป็นกรดจัดถึงเป็นกรดเล็กน้อย (pH 5.5-7.0) 

ป่าไม้ พื้นที่ป่ายังอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์โดยมีพื้นที่ป่าไม้ ซึ่งประกอบด้วย ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา ป่าสนเขา ป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง และป่าประเภทสวนป่า กับป่าที่ฟื้นฟูเองตามสภาพธรรมชาติ ซึ่งเป็นพื้นที่ชั้นคุณภาพลุ่มน้ำ 1A เป็นพื้นที่สูงอยู่ตอนบนของลุ่มน้ำ ภูเขาสูงชัน หุบเขา หน้าผา ความลาดชันสูง (มากกว่า 50 เปอร์เซ็นต์) มีลักษณะและคุณสมบัติที่อาจมีผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม จากการเปลี่ยนแปลง การใช้ที่ดินได้ง่ายและรุนแรง ควรจะต้องสงวนรักษาไว้เพื่อเป็นพื้นที่ต้นน้ำลำธาร  และบางกลุ่มพื้นที่อยู่ในคุณภาพลุ่มน้ำ 3 การปลูกพืช การปลูกพืช โดยรวมแล้วค่อนข้างคล้ายกันทั้งด้านชนิดพืชเพื่อบริโภคเป็นอาหารหรือพืชยังชีพและพืชที่สร้างรายได้ หรือพืชเศรษฐกิจ โดยส่วนใหญ่ ขึ้นกับสภาพพื้นที่และแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรเพื่อการเพาะปลูก โดยส่วนใหญ่เป็นเกษตรที่อาศัยน้ำฝนเป็นหลัก พื้นที่ค่อนข้างลาดชัน 

การปลูกพืชเพื่อบริโภคเป็นอาหาร คือ ข้าวไร่ (ข้าวจ้าวและข้าวเหนียว) ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ บางพื้นที่เริ่มมีการปลูกกาแฟ มีไม้ผลไม้ยืนต้น เช่น ท้อ พลัม ส่วนที่ดอน พืชหลักคือพืชไร่และไม้ผลไม้ยืนต้น โดยพืชไร่ที่มีอายุสั้นสามารถปลูกได้ 2 ครั้งในช่วงฤดูฝนที่สำคัญ ประกอบด้วย ถั่วเหลือง ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ข้าวโพดหวาน ถั่วลิสง ถั่วแดง ถั่วเขียว มันฝรั่ง เป็นต้น ส่วนไม้ผลที่สำคัญได้แก่ ลำไย มะม่วง ส้มเขียวหวาน ลิ้นจี่ เป็นต้น ที่ราบลุ่มปลูกข้าวนาดำ (ข้าวจ้าว และข้าวเหนียว) ในช่วงฤดูฝน หลังเก็บเกี่ยวข้าวพื้นที่ส่วนหนึ่งปล่อยว่าง และมีการปลูกพืชผักชนิดต่าง ๆ และพืชไร่หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวนาปี พืชผักที่สำคัญประกอบด้วย กะหล่ำปลี แครอท กระเทียม พริก มะเขือเทศ ขิง ฟักทอง ถั่วฝักยาว ผักกาดขาวปลี เป็นต้น การปลูกพืช โดยรวมแล้วค่อนข้างคล้ายกันทั้งด้านชนิดพืชเพื่อบริโภคเป็นอาหารหรือพืชยังชีพและพืชที่สร้างรายได้ หรือพืชเศรษฐกิจ โดยส่วนใหญ่ ขึ้นกับสภาพพื้นที่และแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรเพื่อการเพาะปลูก โดยส่วนใหญ่เป็นเกษตรที่อาศัยน้ำฝนเป็นหลัก พื้นที่ค่อนข้างลาดชัน 

ระบบการปลูกพืชหลักในแต่ละกลุ่มมีลักษณะคล้ายกัน กล่าวคือ พื้นที่ค่อนข้างลาดชันปลูกข้าวและพืชไร่ ในที่ดอนปลูกพืชไร่ และไม้ผลไม้ยืนต้น ส่วนในที่ราบลุ่มปลูกข้าวนาดำ หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวนาปี อาจปล่อยพื้นที่ว่างหรือปลูกพืชผัก-พืชไร่ ระบบการปลูกพืชที่แตกต่างกันบ้างในแต่ละกลุ่มพื้นที่อาจแตกต่างกันบ้างในเรื่องชนิดพืช ทั้งนี้ขึ้นกับสภาพพื้นที่ ความถนัดของเกษตรกรผู้ปลูก แหล่งน้ำเพื่อการเกษตรและความต้องการของตลาดเป็นสำคัญ

ข้อมูลพื้นฐานพื้นที่โครงการขยายผลโครงการหลวงเพื่อแก้ปัญหาพื้นที่ปลูกฝิ่นอย่างยั่งยืน 11 แห่ง

ลำดับ	โครงการขยายผลโครงการหลวง	ที่ตั้ง	จำนวนหมู่บ้าน
1	ผาแดง	ต.กึ๊ดช้าง อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่	4
2	ฟ้าสวย	ต.เชียงดาว อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่	4
3	ป่าเกี๊ยะใหม่	ต.เมืองคอง อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่	12
4	ห้วยโป่งพัฒนา	ต.แม่ทะลบ อ.ไชยปราการ จ.เชียงใหม่	3
5	ขุนตื่นน้อย	ต.แม่ตื่น อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่	19
6	ผีปานเหนือ	ต.นาเกียน อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่	34
7	แม่แฮหลวง	ต.ยางเปียง อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่	9
8	ห้วยแห้ง	ต.สบโขง อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่	12
9	ห้วยฮะ	ต.เมืองปาย อ.ปาย จ.แม่ฮ่องสอน	5
10	เลอตอ	ต.แม่ตื่น อ.แม่ระมาด จ.ตาก	13
11	แม่ระมีดหลวง	ต.อมก๋อย อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่	8